Stawy – Co warto o nich wiedzieć?

CO TO SĄ STAWY?

Stawy to ruchome połączenia kości. Można je podzielić według różnych kryteriów na rodzaje. Ze względu na liczbę osi ruchów wyróżniamy stawy: wieloosiowe (trzy osie ruchu), dwuosiowe i jednoosiowe. (1) W stawach jednoosiowych może się odbywać ruch zginania i prostowania (to np. stawy naszych palców) lub ruch obrotowy (np. staw promieniowo-łokciowy bliższy umożliwiający obrót łokcia). W stawach dwuosiowych oprócz zginania i prostowania możliwe jest przywodzenie i odwodzenie (np. nadgarstek). W stawach wieloosiowych możliwe są wszystkie wymienione powyżej rodzaje ruchów (takie stawy to np. staw ramienny i biodrowy). (2)

JAK ZBUDOWANE SĄ NASZE STAWY?

W stawie można wyróżnić kilka elementów: (1,2,4)

• Powierzchnie stawowe
- fragmenty kości tworzące staw, przylegające do siebie, pokryte chrząstką stawową. Zwykle jedna część jest wypukła (główka) a druga wklęsła (panewka stawowa). W stawach, podobnie jak we wszystkich ruchomych elementach, dużym problemem jest tarcie. Dlatego powierzchnie stawowe kości pokryte są bardzo gładką i odporną na ścieranie chrząstką szklistą. (3)

•• Jama stawowa
-bardzo wąska przestrzeń, wypełniona mazią stawową (nazywaną też płynem stawowym). Ograniczenie ruchomości stawu prowadzi do stopniowego zarastania jego jamy stawowej. (3)

• Torebka stawowa
- łączy i otacza staw, przyczyniając się do przylegania do siebie powierzchni stawowych. Jej włóknista warstwa zewnętrzna zbudowana jest z włókien kolagenowych tworzących mocną sieć połączoną z więzadłami i ścięgnami i pełni funkcje ochronne. Natomiast wewnętrzna błona maziowa stanowi wyściółkę wewnętrzną jam stawowych i odpowiada za produkcję mazi stawowej i eliminuje z płynu stawowego zbędne lub szkodliwe elementy. Ważnym składnikiem mazi stawowej jest kwas hialuronowy. W stanach zapalnych błona maziowa wydziela znaczną ilość płynu powodując obrzęk stawów.

Płyn stawowy stanowi mieszaninę składników przedostających się do jamy stawowej przez naczynia krwionośne błony maziowej. Analiza płynu stawowego ma bardzo duże znaczenie w rozpoznawaniu i leczeniu chorób stawów. Na podstawie oceny mikroskopowej kropli płynu można w niektórych przypadkach natychmiast ustalić rozpoznanie, w innych może ułatwiać określanie aktywności procesu zapalnego, rokowania i monitorowanie leczenia. (5)

W stawie mogą znajdować się też więzadła stawowe, które wzmacniają torebkę stawowa i chronią staw przed zwichnięciem oraz łąkotki stawowe (w jamie stawu kolanowego), które pomagają amortyzować wstrząsy. (1)

DLACZEGO CHRZĄSTKA STAWOWA JEST TAK WAŻNYM ELEMENTEM STAWU?

Średnia grubość chrząstki wynosi najczęściej od 0,5 do 2 mm. Jej powierzchnie jest gładka i sprężysta. Chrząstka stawowa jest niezwykle ważnym elementem budowy stawu, ponieważ odpowiada za przenoszenie obciążeń, na które narażone są nasze stawy. Łatwo odkształca się kiedy obciążamy staw, jest też bardzo odporna na tarcie.

Komórki chrząstki nazywane są chondrocytami. Jednak stanowią one jedynie 1% jej objętości, a pozostała część to włókna kolagenowe, proteoglikany (glikozaminoglikany) i kwas hialuronowy. (3) Elastyczność chrząstki stawowej zależy m. in. od odpowiedniej ilości i jakości zawartych w niej glukozaminy i chondroityny. Ich ilość z wiekiem zmniejsza się, co powoduje zwiększoną podatność stawów na urazy. (6)

DO JAKIEGO LEKARZA ZWRÓCIĆ SIĘ W PRZYPADKU PROBLEMÓW ZE STAWAMI?

O stawy warto dbać – ważny jest ruch, właściwa dieta i utrzymanie prawidłowej masy ciała. Jeżeli jednak stosowanie tych metod zawodzi i pojawiają się problemy – należy zwrócić się do specjalisty.

W przypadku bólu lub obrzęku stawów najpierw warto zasięgnąć porady lekarza POZ. Najczęściej będzie ona wystarczająca a jeżeli lekarz uzna to za konieczne może wystawić skierowanie do odpowiedniego specjalisty: ortopedy, reumatologa lub na rehabilitację do lekarza rehabilitacji lub fizjoterapeuty.

Ortopeda to lekarz zajmujący się profilaktyką oraz leczeniem wad wrodzonych, zmian zapalnych i zwyrodnieniowych, nowotworów, uszkodzeń urazowych oraz wielu innych chorób upośledzających strukturę i funkcję narządu ruchu. (7)

Reumatolog z kolei zajmuje się leczeniem ponad 300 nieurazowych chorób układu ruchu głównie tych, u których podłoża leżą mechanizmy zapalne na tle autoimmunologicznym. (8)

Rehabilitacja to proces, który ma na celu pomoc w przywróceniu jak największej sprawności utraconej w wyniku urazu lub choroby. (9)

Źródła

1. Ignasiak Z. anatomia układu ruchu, wydanie II, Elsevier Urban & Partner, Wrocław 2013 .
2. http://www.wydawnictwopzwl.pl/download/204700200.pdf , dostęp 20.07.2022 r.
3. Ciszek B., Morfologia i funkcja chrząstki stawowej, Acta Clinica, Tom 1, Numer 1, Marzec 2001
4. Domaradzki J., Zaleski A., Anatomia praktyczna układu ruchu, Wydanie I, Edra Urban & Partner, Wrocław 2021
5. Zimmermann – Górska I., Atlas płynu stawowego, PZWL, 1995
6. Zasadzka E., Wieczorowska-Tobis K., Zmiany w układzie ruchu w procesie starzenia się, GERONTOLOGIA POLSKA 2014, 3, 161-165.
7. Gaździk T.Sz., Ortopedia i traumatologia, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2008
8. Ostanek L., Płońska-Gościniak E., Wprowadzenie do reumatologii, Kardiologia po Dyplomie, 2012.06
9. Kawwa J., Znaczenie rehabilitacji w zapobieganiu niepełnosprawności, Niepełnosprawność – zagadnienia, problemy, rozwiązania. Nr II/2016(19)